ฝ้าแดด ฝ้าฮอร์โมน ฝ้าที่เกิดจากอายุ ต่างกันไหม?

เมื่อพูดถึง “ฝ้า” หลายคนคงนึกถึงรอยคล้ำสีน้ำตาลบนใบหน้าที่ทำให้ผิวดูหมองและไม่เรียบเนียน แต่ความจริงแล้วฝ้าไม่ได้มีสาเหตุเดียว บางคนเกิดจากการถูกแดดแรง ๆ เป็นเวลานาน บางคนเกิดจากความแปรปรวนของฮอร์โมน ขณะที่บางคนเพิ่งเริ่มเห็นชัดเมื่ออายุมากขึ้น การเข้าใจว่าฝ้าที่เราเป็นอยู่เกิดจากอะไรสำคัญมาก เพราะถ้าแยกไม่ออกและดูแลไม่ตรงจุด การรักษาก็อาจไม่เห็นผลเท่าที่ควร ดังนั้นวันนี้เราจะมาทำความรู้จักให้ชัดเจนว่า ฝ้าแดด ฝ้าฮอร์โมน และฝ้าที่เกิดจากอายุ ต่างกันอย่างไร และควรดูแลแบบไหนจึงจะเหมาะสมที่สุด

     ฝ้าแดดเป็นหนึ่งในปัญหาผิวที่คนไทยเจอบ่อยที่สุด เพราะสภาพอากาศบ้านเรามีแสงแดดแรงเกือบตลอดปี เมื่อผิวถูกแดดโดยตรง รังสี UVA และ UVB จะกระตุ้นเซลล์เม็ดสี (Melanocyte) ให้ผลิตเมลานินมากกว่าที่ร่างกายต้องการ เม็ดสีเหล่านี้ค่อย ๆ สะสมจนเห็นเป็นรอยปื้นสีน้ำตาลบนผิวหน้าอย่างชัดเจน โดยตำแหน่งที่มักเกิดฝ้าแดดได้ง่ายคือบริเวณโหนกแก้ม หน้าผาก และสันจมูก ซึ่งเป็นส่วนที่โดนแดดแรงและบ่อยที่สุด ลักษณะของฝ้าอาจเริ่มจากสีน้ำตาลอ่อน ก่อนจะเข้มขึ้นเรื่อย ๆ ตามระยะเวลาที่สะสม หากใครใช้ชีวิตกลางแจ้งบ่อยหรือไม่ทาครีมกันแดด ฝ้าแดดมักจะเกิดขึ้นได้เร็วมาก

สิ่งที่น่ากังวลคือ หากปล่อยไว้โดยไม่ดูแลหรือป้องกันตั้งแต่แรก ปื้นฝ้าเหล่านี้จะเข้มขึ้นเรื่อย ๆ และขยายวงกว้าง ทำให้รักษายากขึ้นตามไปด้วย หลายคนอาจเข้าใจผิดว่าเป็นรอยสิวเก่าหรือจุดด่างดำทั่วไป แต่จริง ๆ แล้วฝ้าแดดต่างออกไป เพราะเกิดจากการสะสมเม็ดสีลึก ๆ ใต้ผิวที่ถูกกระตุ้นโดยแสงแดดโดยตรง หากไม่รีบใส่ใจ ปัญหานี้อาจอยู่กับผิวในระยะยาว

ใครบ้างที่มีความเสี่ยงเป็นฝ้าแดดมากที่สุด?

แม้ฝ้าแดดสามารถเกิดได้กับทุกคน แต่บางกลุ่มก็มีความเสี่ยงสูงกว่าปกติ หากไม่ป้องกันผิวอย่างเหมาะสม โอกาสที่จะเกิดฝ้าก็จะมากขึ้น โดยเฉพาะกลุ่มเหล่านี้

• ผู้ที่ทำงานกลางแจ้ง ต้องเผชิญกับแสงแดดแรงเป็นประจำ
• ผู้ที่ละเลยการใช้ครีมกันแดด ไม่ทา หรือทาไม่สม่ำเสมอ ทำให้ผิวขาดการปกป้อง
• ผู้ที่มีผิวขาวหรือผิวไวต่อแสง ซึ่งมีความอ่อนไหวต่อรังสี UV จึงเกิดฝ้าได้ง่ายกว่า

ฝ้าฮอร์โมนเป็นฝ้าที่ไม่ได้เกิดจากปัจจัยภายนอกอย่างแสงแดดเพียงอย่างเดียว แต่มีรากฐานมาจากความเปลี่ยนแปลงของระบบภายในร่างกาย โดยเฉพาะความไม่สมดุลของฮอร์โมนสำคัญอย่างเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน ฮอร์โมนทั้งสองตัวนี้มีบทบาทโดยตรงต่อการทำงานของเซลล์เม็ดสีหรือเมลาโนไซต์ เมื่อระดับฮอร์โมนเปลี่ยนไป ไม่ว่าจะเพิ่มขึ้นหรือลดลง ก็อาจส่งผลให้การผลิตเม็ดสีผิดปกติและก่อให้เกิดฝ้าบนผิวหน้าได้ง่ายกว่าปกติ

ภาวะที่มักพบ ฝ้าฮอร์โมน บ่อยที่สุดคือในผู้หญิงตั้งครรภ์ เนื่องจากร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนอย่างมาก ทำให้เกิดฝ้าที่เรียกว่า “Mask of Pregnancy” ซึ่งหลายคนอาจเริ่มเห็นรอยคล้ำบริเวณโหนกแก้ม หน้าผาก หรือเหนือริมฝีปากในช่วงตั้งครรภ์ อีกกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงคือผู้หญิงที่รับประทานยาคุมกำเนิดต่อเนื่อง เพราะยาคุมมีส่วนปรับสมดุลฮอร์โมนในร่างกาย ส่งผลให้เกิดการสร้างเม็ดสีมากกว่าปกติ นอกจากนี้ยังพบได้ในผู้ที่มีโรคเกี่ยวกับระบบต่อมไร้ท่อ เช่น โรคไทรอยด์ ที่ส่งผลต่อการควบคุมฮอร์โมนและกระตุ้นการเกิดฝ้าได้เช่นกัน

ลักษณะของฝ้าฮอร์โมนจะแตกต่างจากฝ้าแดด ตรงที่มักเป็นปื้นสีน้ำตาลเข้มจนถึงสีเทา และมีขอบเขตไม่ชัดเจนเท่าฝ้าแดด จุดที่ขึ้นบ่อยได้แก่โหนกแก้ม หน้าผาก และเหนือริมฝีปาก ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ทำให้เห็นได้ชัดเจนและกระทบต่อความมั่นใจของหลายคน อีกทั้งแม้ว่าแสงแดดจะไม่ใช่สาเหตุโดยตรง แต่หากผิวที่มีฝ้าฮอร์โมนสัมผัสกับแดดแรง ๆ ก็จะยิ่งทำให้รอยฝ้าเข้มและเห็นชัดขึ้นกว่าเดิม

สิ่งที่ทำให้ฝ้าฮอร์โมนเป็นความท้าทายคือการรักษาไม่ได้ง่ายเหมือนฝ้าแดดทั่วไป เพราะสาเหตุมาจากระบบร่างกายภายใน ไม่ใช่เพียงแค่การถูกแดด ดังนั้นถึงแม้จะใช้ครีมทาฝ้า หรือทำทรีตเมนต์ต่าง ๆ รอยฝ้าอาจจางลงเพียงชั่วคราว แต่ถ้าต้นเหตุจากฮอร์โมนยังคงอยู่ ฝ้าก็มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำได้ตลอด ตัวอย่างเช่น หากผู้หญิงยังคงต้องรับประทานยาคุมต่อเนื่อง ฝ้าอาจไม่หายสนิท หรือในผู้ที่ฮอร์โมนแปรปรวนจากภาวะสุขภาพ ก็ต้องได้รับการรักษาควบคู่กันไป

ดังนั้นการดูแลฝ้าฮอร์โมนให้ได้ผล ไม่ใช่แค่การทาครีมหรือป้องกันแดดเพียงอย่างเดียว แต่ต้องมองแบบองค์รวม ทั้งการปรับพฤติกรรมการใช้ยาคุม ปรึกษาแพทย์เพื่อปรับสมดุลฮอร์โมน รวมถึงการดูแลผิวจากภายนอกอย่างสม่ำเสมอ ทั้งหมดนี้จะช่วยให้ฝ้าดูจางลงได้ในระยะยาว และลดโอกาสการกลับมาเป็นซ้ำซึ่งเป็นปัญหาที่หลายคนกังวลมากที่สุด

เมื่ออายุเข้าสู่ช่วง 40 ปีขึ้นไป ร่างกายจะเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้ชัด โดยเฉพาะเรื่องผิวพรรณ เซลล์ผิวฟื้นฟูตัวเองได้ช้าลง และการทำงานของเซลล์เม็ดสีหรือเมลาโนไซต์ก็ไม่สมดุลเหมือนเดิม ผลลัพธ์คือเกิดรอยฝ้าที่เกี่ยวข้องกับอายุ หรือที่หลายคนเรียกว่า Age Spots หรือ Lentigines ซึ่งเป็นจุดสีน้ำตาลเข้มหรือดำเล็ก ๆ ที่ค่อย ๆ ปรากฏชัดขึ้นตามกาลเวลา

บริเวณที่มักเห็นฝ้าอายุได้บ่อยคือใบหน้า หลังมือ ไหล่ และแขน เพราะเป็นส่วนที่ต้องเจอแดดสะสมมานานหลายปี ฝ้าอายุจึงไม่ใช่แค่ผลจากวัยที่เพิ่มขึ้นเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงผลกระทบที่ผิวได้รับจากแสงแดดในชีวิตประจำวันด้วย สิ่งที่ทำให้หลายคนกังวลคือฝ้าแบบนี้มักมาพร้อมกับสัญญาณผิวเสื่อมอื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นริ้วรอย ความแห้งกร้าน หรือความหย่อนคล้อย ทำให้ผิวดูแก่กว่าวัยจริง

สำหรับหลายคน ฝ้าที่มากับอายุไม่เพียงกระทบต่อความสวยงามภายนอก แต่ยังส่งผลต่อความมั่นใจในการใช้ชีวิตประจำวันด้วย เพราะผิวหน้าที่เคยเรียบเนียนค่อย ๆ มีจุดด่างเข้มจนสังเกตได้ชัดเจน และนั่นอาจทำให้รู้สึกไม่มั่นใจเมื่อต้องพบปะผู้คน

ปัจจัยที่ทำให้ฝ้าที่เกิดจากอายุเห็นชัดมากขึ้น

ฝ้าที่เกิดจากอายุมักจะเข้มและสังเกตได้ชัดขึ้นตามหลายปัจจัย หนึ่งในนั้นคือการสะสมของแสงแดดตลอดชีวิต ยิ่งผิวถูกแดดโดยไม่มีการป้องกันมานานหลายสิบปี เม็ดสีก็ยิ่งสะสมจนกลายเป็นจุดเข้มที่ลบเลือนได้ยาก นอกจากนี้ อายุที่มากขึ้นยังทำให้โครงสร้างผิวเสื่อมลง การสร้างคอลลาเจนและการผลัดเซลล์ผิวทำได้ช้าลง ส่งผลให้รอยฝ้าติดทนนานกว่าเดิม

พฤติกรรมเสี่ยงในชีวิตประจำวันก็มีส่วนเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นการสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ หรือพักผ่อนไม่เพียงพอ เพราะสิ่งเหล่านี้เร่งให้ผิวเสื่อมและสร้างเม็ดสีผิดปกติได้ง่ายขึ้น อีกทั้งการละเลยการดูแลผิวในระยะยาว เช่น ไม่ทาครีมกันแดด ไม่บำรุงผิว หรือไม่รักษาความชุ่มชื้น ก็ล้วนทำให้ฝ้าที่มีอยู่ดูเข้มและชัดเจนขึ้นเรื่อย ๆ

การรู้จักลักษณะของฝ้าแต่ละชนิดช่วยให้เราสามารถแยกความแตกต่างและเลือกวิธีดูแลได้ตรงจุด ฝ้าแดดมักเกิดขึ้นรวดเร็วเมื่อผิวถูกแดดจัด ลักษณะเป็นปื้นสีน้ำตาลที่เห็นชัดบริเวณโหนกแก้มหรือหน้าผาก ส่วนฝ้าฮอร์โมนจะเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงภายในร่างกาย เช่น ช่วงตั้งครรภ์หรือการใช้ยาคุมกำเนิด รอยฝ้าลักษณะนี้มักมีสีเข้มกว่าฝ้าแดด และเกิดในตำแหน่งเด่น ๆ อย่างโหนกแก้มหรือเหนือริมฝีปาก ขณะที่ฝ้าที่เกิดจากอายุมักปรากฏเป็นจุดเข้มเล็ก ๆ กระจายตามใบหน้า หลังมือ หรือแขน และพบได้บ่อยในผู้ที่มีอายุ 40 ปีขึ้นไป

เพราะฉะนั้นฝ้าแต่ละแบบต้องการแนวทางการดูแลที่แตกต่างกัน หากเลือกวิธีรักษาไม่ตรงกับปัญหาที่แท้จริงหรือใช้วิธีที่ค้นหาเองจากแหล่งค้นหาที่ไม่น่าเชื่อถือ นอกจากฝ้าจะไม่หาย ยังอาจทำให้รอยเข้มของฝ้าชัดขึ้นหรือกระจายมากกว่าเดิมได้ ดังนั้นการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญตั้งแต่แรกจึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม

การดูแลฝ้าไม่ใช่เรื่องยากเกินไป แค่เริ่มจากสิ่งพื้นฐานอย่างการทาครีมกันแดดเป็นประจำทุกวัน เลือกที่มีค่า SPF 30 ขึ้นไป และอย่าลืมทาซ้ำระหว่างวัน โดยเฉพาะถ้าต้องออกแดดนาน ๆ เพราะนี่คือวิธีที่ช่วยป้องกันฝ้าได้ดีที่สุด

ควรใช้สกินแคร์ที่ช่วยลดการสร้างเม็ดสี เช่น วิตามินซี อาร์บูติน หรือกรดโคจิก เพื่อให้รอยฝ้าดูจางลงทีละน้อย ควบคู่กับการปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน พยายามพักผ่อนให้เพียงพอ ลดความเครียด งดสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์ เพราะสิ่งเหล่านี้ทำให้ผิวเสื่อมเร็วและฝ้าดูเข้มขึ้นได้ง่ายๆนอกจากนี้ อาหารก็มีส่วนสำคัญ อย่าลืมเติมผักและผลไม้ที่อุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระเข้าไปในมื้ออาหาร เพราะจะช่วยบำรุงผิวจากภายใน ทำให้ผิวแข็งแรงขึ้น และพร้อมรับมือกับปัจจัยที่ก่อให้เกิดฝ้า

สำหรับใครที่มีฝ้าชัดหรือเป็นมานาน การปรึกษาแพทย์ถือเป็นทางเลือกที่ดี เพราะการรักษาด้วยวิธีที่ถูกต้อง อย่าง SMAPS ที่ CHULADOCTOR WELLNESS ที่มีแพทย์ที่มีความเข้าใจเรื่อง การรักษาฝ้าเป็นอย่างดี จะทำให้เราไม่ต้องไปเสี่ยงกับวิธีที่ไม่ถูกต้องจนทำให้ปัญหาหนักไปกว่าเดิม

แม้ฝ้าแดด ฝ้าฮอร์โมน และฝ้าที่เกิดจากอายุ จะมีลักษณะคล้ายกันเมื่อมองจากภายนอก แต่สาเหตุที่ทำให้เกิดนั้นแตกต่างกันไป การเข้าใจความต่างของแต่ละประเภทจึงสำคัญ เพราะจะช่วยให้เราเลือกวิธีดูแลและป้องกันได้อย่างเหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นการปกป้องผิวจากแดด การปรับสมดุลฮอร์โมน หรือการดูแลผิวที่เสื่อมตามวัย หากทำได้อย่างถูกวิธีและสม่ำเสมอ ก็มีโอกาสทำให้ผิวกลับมาดูกระจ่างใสและมั่นใจได้อีกครั้ง

บทความนี้เขียนโดย หมอใบเฟิน หัวหน้าทีมแพทย์ Chuladoctor แพทยศาสตร์บัณฑิต จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แพทย์ผู้มีประสบการณ์และความเข้าใจด้านการฟื้นฟูผิวหน้า และ ฟื้นฟูสุขภาพจากภายใน